Ίσως έχετε παρατηρήσει ότι, κάθε φορά που ανοίγετε την τηλεόραση ή τον υπολογιστή σας ή χαζεύετε στα social media, έχετε την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι συνεχώς σε μια κατάσταση αναταραχής. Καθώς διαβάζουμε τους τίτλους των ειδήσεων σχηματίζουμε την εικόνα ότι τίποτα καλό δεν συμβαίνει πια γύρω μας παρά μόνο οδυνηρά γεγονότα. Και, όπως είναι φυσικό, μένουμε με μια αίσθηση άγχους, ανασφάλειας, πίεσης, ακόμη και οργής.
Γιατί συμβαίνει, όμως, αυτό; Και τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατέψουμε την ψυχική μας υγεία;
Τα ΜΜΕ
Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια έχουν συμβεί σημαντικά δύσκολες καταστάσεις στον κόσμο μας (οικονομική κρίση, πανδημία, πόλεμος). Και όπως είναι φυσικό, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης φροντίζουν να μας ενημερώνουν σχετικά με αυτά. Ωστόσο, ο τρόπος, η ένταση και η συχνότητα με την οποία προβάλουν τις κακές ειδήσεις, συχνά τείνουν προς την υπερβολή. Αυτή ακριβώς η τάση αναπαράγεται και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία έχουμε και συνεχή πρόσβαση με αποτέλεσμα να εντείνεται η αίσθηση μας ότι όλα πάνε στραβά.
Όμως, που είναι όλα τα καλά νέα;
Παράλληλα με τις αρνητικές καταστάσεις που συμβαίνουν, ο κόσμος συνεχίζει να προοδεύει σε πολλούς τομείς. Παρόλα αυτά εμείς ακούμε συνεχώς για εγκλήματα, καταστροφές και πόνο. Όντως στα ΜΜΕ αλλά και στα social media υπάρχει μια προτίμηση στην προβολή κακών ειδήσεων. Αυτό εξηγείται αν σκεφτούμε ότι η επιλογή των ειδήσεων γίνεται με βάση το πόσο ικανές είναι να τραβήξουν την προσοχή του θεατή/ αναγνώστη. Τα βίαια εγκλήματα, οι οικονομικές κρίσεις και οι καταστροφές είναι ειδήσεις που προκαλούν έντονα συναισθήματα και κυρίως το φόβο. Επιπλέον, ο τρόπος που παρουσιάζονται, μέσα από σκληρές εικόνες και ζωντανές περιγραφές, κάνουν κάθε θεατή μάρτυρα τραυματικών γεγονότων και εξασφαλίζουν την προσοχή και τη συναισθηματική αντίδραση του.
Δυστυχώς, τα social media εντείνουν την κατάσταση, καθώς αναπαράγουν συνεχώς συζητήσεις σχετικά με τις κακές ειδήσεις. Οι συζητήσεις αυτές περιλαμβάνουν απόψεις που παρουσιάζονται ως πληροφορίες και μας προκαλούν ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση και τρόμο. Και βέβαια, συχνά καταλήγουν σε ανταλλαγή προσβολών που, όμως, δεν εκτονώνουν αλλά ανακυκλώνουν το θυμό μας.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος
Αυτή η τακτική των ΜΜΕ δεν θα ήταν αποτελεσματική, αν δεν υπήρχαν και οι κατάλληλοι αποδέκτες. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να δίνει μεγαλύτερη προσοχή σε ερεθίσματα που πυροδοτούν το φόβο. Ακόμη ένα χαρακτηριστικό του εγκεφάλου είναι ότι θεωρεί ότι τα ερεθίσματα, που απασχολούν περισσότερο τη σκέψη του, είναι και πιο πιθανό να συμβούν. Συνεπώς, όσο πιο πολλές άσχημες ειδήσεις βλέπουμε, τόσο περισσότερο πιστεύουμε ότι θα μας συμβούν και ότι χρειάζεται να έχουμε το νου μας για να προφυλαχθούμε.
Η προσπάθεια να προβλέψουμε και να προλάβουμε τον κίνδυνο είναι μια έμφυτη διαδικασία του ανθρώπου. Και η παρακολούθηση των ειδήσεων είναι μια τέτοια προσπάθεια. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, όπως ήταν αυτή της πανδημίας, ο άνθρωπος νιώθει μεγάλη ανασφάλεια και θέλει να ενημερωθεί για να νιώσει ότι κάπως ανακτά τον έλεγχο της κατάστασης. Ωστόσο, όχι μόνο δεν ανακτήσαμε τον έλεγχο, αλλά νιώθαμε όλο και πιο φοβισμένοι. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του COVID, που οι πληροφορίες συνεχώς άλλαζαν και η έμφαση δινόταν πάντα στο αρνητικό (πόσοι νόσησαν, πόσοι πέθαναν, τι μέτρα μας επιβάλλουν, τι επιπτώσεις έχει το εμβόλιο κ.ο.κ.), η ανασφάλεια γρήγορα έγινε απόγνωση και θυμός.
Ο αντίκτυπος
Πλέον υπάρχουν αρκετές έρευνες που καταλήγουν ότι η συνεχής έκθεση σε άσχημα νέα έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ψυχολογία και στη συμπεριφορά του ατόμου και κατά επέκταση του κοινωνικού συνόλου. Συγκεκριμένα, παρατηρούμε:
• Αύξηση των επιπέδων του στρες
• Πρόκληση άγχους που διαρκεί ακόμα και μετά την έκθεση στις ειδήσεις
• Σταδιακή απώλεια της αισιοδοξίας με ταυτόχρονη εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και συναισθημάτων απελπισίας
• Απώλεια εμπιστοσύνης και αίσθηση ότι απειλούμαστε από τους γύρω μας, απομόνωση
• Πυροδότηση συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες
• Παραίτηση ή εύκολος εκνευρισμός και ξεσπάσματα θυμού
Όλες οι παραπάνω είναι πολύ σοβαρές επιπτώσεις, αλλά γίνονται ακόμη πιο δυσοίωνες, αν δούμε τις προεκτάσεις που έχουν στις μεταξύ μας σχέσεις. Ειδικά, ο θυμός και η αυξημένη επιθετικότητα που προκύπτουν ως αντίδραση σε άσχημες ειδήσεις, μπορεί να προκαλέσουν ένα φαύλο κύκλο βίας και, άρα, περισσότερων κακών ειδήσεων. Η ιδέα αυτή από μόνη της καλεί για ενεργή αλλαγή.
Η επιλογή για αυτοφροντίδα
Τι να κάνουμε λοιπόν; Να πάψουμε να ενημερωνόμαστε; Αυτό θα ήταν λύση, αν το πρόβλημα ήταν η ίδια η ενημέρωση. Ωστόσο, όπως είδαμε το όλο θέμα έχει να κάνει με την ποσότητα και την ποιότητα των ειδήσεων που λαμβάνουμε. Λαμβάνοντας υπόψη μας πώς επιλέγονται οι ειδήσεις και πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μας απέναντι στο φόβο, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να μετριάσουμε την επίδραση των αρνητικών ειδήσεων στη ζωή μας.
Παρατηρήστε ποσά αρνητικά νέα παρακολουθείτε και μοιράζεστε. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας, όμως μπορούμε να έχουμε μεγαλύτερη επίγνωση πόση ώρα μέσα στην ημέρα μας ασχολούμαστε με άσχημες ειδήσεις και με ποιο τρόπο μας επηρεάζουν. Η επίγνωση είναι αυτή που κινητοποιεί την αλλαγή σε επιβλαβείς συνήθειες.
Ελέγξετε το χρόνο που ξοδεύετε στην παρακολούθηση ειδήσεων και ακόμη περισσότερο στις επακόλουθες συζητήσεις. Η μείωση του χρόνου ενασχόλησης με αρνητικές ειδήσεις μπορεί όχι μόνο να επαναφέρει την ισορροπία στον τρόπο που αντιλαμβάνεστε τον κόσμο, αλλά και να μειώσει τα ποσοστά τηλεθέασης (ή τα κλικ) που συντηρούν τέτοιου είδους ενημέρωσης. Αν αυτό σας φαίνεται πολύ δύσκολο και νιώθετε ότι είστε εξαρτημένοι με τις ειδήσεις, μια καλή ιδέα θα ήταν να κάνετε «αποτοξίνωση». Να καθορίσετε, δηλαδή, ένα διάστημα κατά το οποίο θα απέχετε από οποιοδήποτε μέσο ενημέρωσης. Αν ακόμα και αυτό σας δυσκολεύει, ίσως χρειάζεται να αναζητήσετε με τη βοήθεια ειδικού τις βαθύτερες αιτίες που σας έλκουν στην υπερβολική κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων.
Επιλέξτε να μη συμμετέχετε σε συζητήσεις που ανακυκλώνουν το φόβο, το μίσος και τη βία. Αν δεν σας αρέσει αυτό που ακούτε ή διαβάζετε δεν χρειάζεται να εμπλακείτε σε αυτό. Αντίθετα, μπορείτε να επιλέξετε να εμπλακείτε σε συζητήσεις ή ενέργειες που θεωρείται θετικές και υποστηρικτικές (π.χ. σε μια αναδάσωση, σε μια φιλανθρωπία στη μνήμη κάποιου).
Επιλέξτε προσεκτικά τα μέσα ενημέρωσης σας. Ίσως σας κάνει έκπληξη αλλά υπάρχουν αρκετές πηγές ενημέρωσης που εστιάζουν σε θετικά νέα. Μια μικρή αναζήτηση στο ίντερνετ θα σας πείσει!
Αναζητήστε την ισορροπία. Στη ζωή δεν υπάρχουν μόνο δυσκολίες και καταστροφές. Για κάθε κακό που συμβαίνει στον κόσμο, κάπου συμβαίνει και κάτι καλό. Ένα παιδί γεννιέται, ένα ασθενής θεραπεύεται, ένας απελπισμένος άνθρωπος βρίσκει στήριγμα. Ακόμη και στις καταστροφές υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που κινητοποιούνται για να βοηθήσουν και αυτό είναι ένα καλό νέο. Για κάθε άσχημη είδηση, λοιπόν, αναζητήστε μια όμορφη είδηση. Οι ίδιες έρευνες που αναφέραμε δείχνουν ότι οι θετικές ειδήσεις προκαλούν όμορφα συναισθήματα και ελπίδα στους ανθρώπους. Κι αν δεν βρίσκεται κάτι καλό, τότε κάνετε εσείς ένα. Σώστε ένα αδέσποτο, κάντε μια φιλανθρωπία, βοηθήστε έναν ηλικιωμένο να περάσει στο φανάρι, πείτε σε κάποιον έναν καλό λόγο.
Με δυο λόγια, αντί να είμαστε παθητικοί δεκτές, ας φτιάξουμε εμείς όμορφες ειδήσεις!