Πλέον είναι φανερό πώς η πανδημία εκτός από τη σωματική υγεία επηρέασε σε σημαντικό βαθμό και την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Ένας παράγοντας ήταν η ίδια η εμφάνιση ενός άγνωστου ιού με απρόβλεπτες επιπτώσεις, που προκάλεσε ταραχή σε όλο τον κόσμο. Ένας επιπρόσθετος παράγοντας ήταν τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού των κυβερνήσεων, που όριζαν κοινωνική απόσταση. Η ανασφάλεια μπροστά στο άγνωστο, ο περιορισμός και η απομόνωση δεν μπορούσαν παρά να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη συναισθηματική κατάσταση και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Παράγοντες που επηρέασαν τη συναισθηματική και συμπεριφορική αντίδραση στην πανδημία
Η αντίδραση των ανθρώπων στην πανδημία βασίζεται σε πολλούς παράγοντες όχι μόνο εξωτερικούς, αλλά και προσωπικούς, ενδογενείς. Μερικοί από αυτούς, που είχαν σημαντική επιρροή, είναι:
- Φόβος και αβεβαιότητα: Η υψηλή μεταδοτικότητα και η απρόβλεπτη κατάληξη του COVID-19, που έβαλε σε κίνδυνο όλο τον πληθυσμό, γέννησε μεγάλο φόβο σε όλους. Παρόλο που το συναίσθημα του φόβου αποτελεί ένα χρήσιμο μηχανισμό επιβίωσης, μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά, μόνο όταν νιώθουμε ικανοί να αντιμετωπίσουμε τις απειλές που τον γεννούν. Όταν δεν συμβαίνει αυτό, τότε ο φόβος πυροδοτεί αμυντικές αντιδράσεις που εμφανίζονται ως γενικευμένο άγχος, μικροβιοφοβία, κατάθλιψη ακόμα και αυτοκαταστροφικές τάσεις.
- Στρεσογόνοι παράγοντες: Η εμφάνιση του COVID-19 έφερε καταστάσεις που με τη σειρά τους είχαν επιπτώσεις στην ψυχολογική μας υγεία. Μερικές τέτοιες καταστάσεις ήταν η πιθανή έκθεση στον ιό και η αγωνία για την κατάληξη του, ο κίνδυνος απώλειας εργασίας και οι οικονομικές δυσκολίες που προκάλεσε το κλείσιμο επιχειρήσεων, η διακοπή μελλοντικών σχεδίων. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις ο εγκλεισμός στο σπίτι δεν γινόταν σε ασφαλή πλαίσια, καθώς μέσα σε στρεσογόνες συνθήκες συχνά αυξάνεται η ενδοοικογενειακή βία.
- Αλλαγές σε καθημερινές συνήθειες: Η πανδημία και ο εγκλεισμός έφερε και αλλαγές σε συνήθειες, όπως η διατροφή ή ο ύπνος, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην ψυχική μας υγεία. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι επιδόθηκαν στη μανιώδη παρακολούθηση των εξελίξεων από τα μέσα μαζική ενημέρωσης με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση του άγχους τους.
- Προσωπική αντίδραση στο στρες: Τα προσωπικά χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου καθόρισαν το μέγεθος της επιρροής του από την κατάσταση. Για παράδειγμα, έρευνες έδειξαν ότι άτομα με αγχώδη, κυκλοθυμική ή καταθλιπτική προσωπικότητα επηρεάστηκαν περισσότερο ψυχολογικά. Επίσης, άνθρωποι που δεν είχαν ανεπτυγμένες εσωτερικές και εξωτερικές πηγές στήριξης, δυσκολεύτηκαν ιδιαίτερα.
Ψυχολογικές διαταραχές ως αποτέλεσμα της πανδημίας
Όπως φάνηκες από πολλές έρευνες, ως συνέπεια της πανδημίας οι ψυχολογικές διαταραχές είτε έγιναν πιο έντονες ή εξελίχθηκαν πιο σύντομα. Οι πιο συνηθισμένες από αυτές είναι το άγχος και κατάθλιψη. Το άγχος είχε κατακόρυφη αύξηση στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα το άγχος σχετικά με την υγεία. Το μη υγιές άγχος χαρακτηρίζεται από καταστροφολογικές παρερμηνείες των σωματικών αισθήσεων και δυσλειτουργικές πεποιθήσεις σχετικά με την υγεία και την ασθένεια. Ως συνέπεια παρατηρούνται επιβλαβείς συμπεριφορές αντιμετώπισης της κατάστασης, όπως υπερβολικό πλύσιμο χεριών, κοινωνική απομόνωση, υπερβολική κατανάλωση προϊόντων από φόβο έλλειψης. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να εξελιχθούν σε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ενώ συχνή είναι και η εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων ως αποτέλεσμα του υπερβολικού άγχους. Επιπλέον, ο περιορισμός λόγω της καραντίνας είναι ένας σημαντικός ψυχοπιεστικός παράγοντας που ευνοεί την κατάθλιψη. Τέλος, αρκετοί άνθρωποι που κινδύνεψαν να πεθάνουν οι ίδιοι ή οι οικείοι τους μπορεί να βιώνουν συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής.
Ομάδες ευάλωτες σε ψυχολογικές επιπτώσεις
Μια από τις βασικές ευάλωτες ομάδες είναι επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της μάχης με τον COVID-19, ενώ ταυτόχρονα ανησυχούσαν για τη δική τους υγεία. Αυτοί οι επαγγελματίες είχαν να αντιμετωπίσουν ό, τι και ο υπόλοιπος κόσμος και επιπλέον την πίεση της δουλειάς σε αντίξοες συνθήκες και σε καθημερινή επαφή με το θάνατο. Έρευνες έδειξαν ότι οι άνθρωποι αυτοί εμφάνισαν καταθλιπτικά συμπτώματα, άγχος, ψυχολογική δυσφορία και διαταραχές ύπνου. Αυτή η ομάδα βρίσκεται, επίσης, σε μεγάλο κίνδυνο εμφάνισης μετατραυματικής διαταραχής.
Άλλη ομάδα είναι οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι είχαν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο τον αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας από τον ιό, αλλά και την στέρηση βοήθειας που συχνά τους ήταν απαραίτητη λόγω την κοινωνικής απόστασης. Επίσης, τα παιδιά υπέφεραν λόγω του κλεισίματος των σχολείων με αποτέλεσμα την περιορισμένη κοινωνική συναναστροφή, η οποία είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη τους.
Η κοινωνική απομόνωση είχε συναισθηματικές συνέπειες και για άλλες ομάδες όπως οι φοιτητές, οι μειονότητες κάθε είδους, οι άστεγοι, οι φυλακισμένοι, οι ψυχιατρικοί ασθενείς.
Τέλος, η αύξηση των ψυχολογικών δυσκολιών είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη αναζήτηση στήριξης του κοινού από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η ομάδα αυτή είχε το δύσκολο έργο να υποστηρίξει ανθρώπους που βρίσκονταν σε κρίση, ενώ και οι ίδιοι αντιμετώπιζαν την ίδια δύσκολη κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, είναι φυσικό πολλοί από αυτούς να βιώσαν ή να έφτασαν πολύ κοντά στην επαγγελματική εξουθένωση.
Προσωπικές στρατηγικές για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να βελτίωση της ψυχολογική του κατάσταση μέσα στην κρίση της πανδημίας:
- Η αναζήτηση κοινωνικής σύνδεσης (οικογένεια, φίλοι, εθελοντισμός κτλ.) καταπολεμά την απομόνωση και τις αυτοκαταστροφικές τάσεις που μπορεί να φέρει.
- Η ενασχόληση με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και χόμπι προσφέρουν ευκαιρίες συναισθηματικής αυτορρύθμισης, βελτιώνουν σημαντικά τη διάθεση και αποσπούν την προσοχή από δυσλειτουργικές σκέψεις.
- Η σωματική άσκηση, έστω και μέσα στο σπίτι, συνδέεται άμεσα με τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Επίσης, πρακτικές όπως ο διαλογισμός έχουν ιδιαίτερα ευεργετικές ιδιότητες.
- Η διατήρηση καθημερινού προγράμματος αυξάνει την κινητοποίηση και την αίσθηση νοήματος. Στα πλαίσια του προγράμματος εντάσσεται και η ρύθμιση του ύπνου και της διατροφής.
- Η διαχείριση του χρόνου ενασχόλησης με τον COVID-19 (συζητήσεις, παρακολούθηση νέων κτλ.) μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα άγχους.
Συνοψίζοντας, αυτό που φαίνεται να λειτουργεί καλύτερα σε τόσο δυσμενείς περιόδους όσο αυτή που ζούμε είναι η αυτοφροντίδα και η αυτό-υποστήριξη. Δυστυχώς σε αυτές τις περιόδους είναι που τέτοιες πρακτικές φαντάζουν πιο δύσκολο να επιτευχθούν από κάθε άλλη φορά. Ειδικά για τους ανθρώπους που δεν έχουν μάθει να προσφέρουν φροντίδα στον εαυτό τους, η διαχείριση κρίσεων είναι πιο δύσκολη και, άρα, οι κίνδυνοι για την ψυχική τους υγεία αυξημένοι. Αν νιώθετε κάπως έτσι μέσα στην πανδημία, μη διστάσετε να απευθυνθείτε σε ένα ειδικό ψυχικής υγείας, που θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε πηγές και τρόπους στήριξης και να διαφυλάξετε τη συναισθηματική σας ισορροπία.